الهیات و فلسفه دین

باتوجه به اينكه جامعه ايران معاصر يك جامعه ديني است و با عنايت به نقش بنيادين عقايد، بينش ها و گرايش هاي ديني در فرهنگ عمومي مردم و سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي خُرد و كلان كارگزاران نظام، انجام پژوهش هاي مستمر – به ويژه در يك فضاي آكادميك و با بهره‌گيري از روشهاي كارآمد پژوهش – ضرورت غيرقابل اجتنابي مي‌يابد. از سوي ديگر، شكل‌گيري موج جهاني گرايش به دين حجم فزاينده پژوهش هاي ديني در سطح جهان، ضرورت پژوهش هاي نوين در حوزه فلسفه دين را دو چندان كرده است. در نگاهي ديگر، بخش عمده اي از اختلاف نظرها در قلمرو مسایل اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي، در نهايت بر باورها و ديدگاه هاي ديني استوار است و از اين‌رو، تنقيح و پالودن اين باورها،‌ تأثير زيادي در لايه‌هاي رويين حيات فردي و جمعي جامعه خواهد داشت.

دین و تعلیم و تربیت دینی

«تعلیم و تربیت دینی» می تواند در قالب دو تعریف رخ نماید. در تعریف اول که مضیق است، برای انسان شؤون و نیازهای متعددی در نظر گرفته می شود که هر کدام به اقتضاء خودش نیاز به تربیت، مراقبت و رشد و بالندگی دارد. یکی از این شؤون و نیازها، معنویت است. در این نگاه، به نوعی، روح سکولاریزم و نگاه تفکیک دین از واقعیت زندگی، حاکم است و تربیت دینی، در عرض رقیبانی همچون: تربیت فرهنگی، تربیت سیاسی، تربیت اقتصادی و ... قرار می گیرد. اما تعریف دوم که مورد نظر ماست، بین شؤون مختلف انسان، دو رابطه اساسی در نظر می گیرد: اولا یک «رابطه ی عرضی» میان شؤون مختلف انسان که به طور شبکه ای میان آن ها پیوند برقرار می کند و ثانیا یک «رابطه ی طولی» میان دین با این شؤون که همچون روح حاکم در همه آن ها حضور دارد و در جایگاه «أمومت» برای آن ها در حکم مادر است و در شأن «امامت»، به راهبری هم زمان و همه جانبه همه این شؤون و نیازها می پردازد.

جامعه شناسی دین

جامعه‌شناسی دین، یکی از رشته‌های دین‌پژوهی است که به مطالعه دین از منظر جامعه‌شناختی می‌پردازد. این مطالعه علاوه بر واکاوی بستر نشو و نما و زمینه‌های اجتماعی حضور و بقای دین از یک‌سو و تجلیات و پی‌آمدهای اجتماعی دین از سوی دیگر، تعاملات و تبادلات آن را با دیگر عرصه‌های حیات اجتماعی و همچنین تأثیرات آن بر نگرش، گرایش و کنش افراد و گروه‌های اجتماعی را نیز مورد بررسی و سنجش قرار می‌دهد.

اخلاق زیستی

تصمیم‌گیری بخش جدایی‌ناپذیر زیست انسانی است و در میان آن‌ها تصمیم‌های اخلاقی جایگاهی ویژه دارند. اخلاق زیستی متکفل بررسی آن دسته از تصمیم‌های اخلاقی است که به نحوی به مرگ و زندگی انسان مربوط هستند. برای مثال، مسائلی مثل سقط جنین و اتانازی و همچنین بعضی ابعاد سلامت عمومی و پژوهش‌های نوین پزشکی در این حوزه می‌گنجند.
در دسته‌بندی‌های موضوعی، از طرفی اخلاق زیستی ذیل فلسفه اخلاق می‌گنجد و بدین‌ترتیب یکی از زیرشاخه‌های فلسفه است. از سوی دیگر، سرشت این حوزه بین‌رشته‌ای است و بدون مشارکت پژوهشگران مربوط از دیگر رشته‌ها شامل سیاست‌گذاری، حقوق، پزشکی، دین، روانشناسی، جامعه‌شناسی، و اقتصاد ناتمام خواهد بود. به همین خاطر است که پژوهش‌های اخلاق زیستی از منابع مورد رجوع تصمیم‌گیران و تصمیم‌سازان حوزه‌های علمی و عمومی هستند.